Στην περίπτωση της Αραβικής Άνοιξης παρακολουθήστε την Τουρκία

• The New York Times
• By Jason Pack & Martin van Creveld *

Σε περίπτωση που κατασκευαστούν περισσότεροι αγωγοί, που οδηγούν από το ιρακινό Κουρδιστάν στη Μεσόγειο μέσω Τουρκίας, το αποτέλεσμα θα είναι η de facto δημιουργία ενός ιρακινού-κουρδικού ρυθμιστικού κράτους. Εξαρτώμενο από την Τουρκία για την επιβίωσή του, ένα τέτοιο κράτος θα αποτελέσει επίσης εμπόδιο για τις Ιρανικές (ή αμερικάνικες ή του ΡΚΚ) παρεμβολές στα τουρκικά ζητήματα. 

Κατά την τελευταία δεκαετία πολλοί δεξιοί αμερικανοί και ισραηλινοί αναλυτές έχουν περιγράψει τις γεωστρατηγικές αντιπαραθέσεις που εκτυλίσσονται στη Μέση Ανατολή ως ένα νέο "Ψυχρό Πόλεμο" που στρέφει τις Ηνωμένες Πολιτείες εναντίον των σιιτών του Ιράν. Έχουν προειδοποιήσει για μια αραβική "σιιτική ημισέληνο" - που εκτείνεται από τον Λίβανο μέχρι το Ιράκ - συνδεδεμένη με το Ιράν μέσω δεσμών θρησκείας, εμπορίου και γεωστρατηγικής. 

Ο αδιαμφισβήτητος πρωταγωνιστής στο γεωστρατηγικό παιχνίδι 

της μετά - Αραβικής Άνοιξης είναι η Τουρκία

Η νέα χρονιά έχει αρχίσει με μια απόπειρα σιιτικού παιχνιδιού εξουσίας από τον πρωθυπουργό Νούρι Καμάλ αλ Μαλίκι να κυριαρχήσει στην ιρακινή κυβέρνηση και μια ιρανική επίδειξη ισχύος με εκτόξευση πυραύλων, που τροφοδοτούνται  με  στερεά πυρηνικά καυσίμα, σε συνδυασμό με απειλές για κλείσιμο των Στενών του Ορμούζ, εάν αποκλειστούν οι ιρανικές εξαγωγές πετρέλαιου.

Οι εκδηλώσεις αυτές μπορούν να ερμηνευθούν ως επαρκείς ενδείξεις ιρανικού επεκτατισμού, συνοδευόμενες με φόβους ότι το Ιράν θα αποκτήσει πυρηνικά όπλα, καθιστώντας το παρόν καθεστώς του Ιράν και τους περιφερειακούς του δορυφόρους άτρωτους. 

Εκείνο που δε λαμβάνει υπόψη αυτή η προσέγγιση του Μεσανατολικού, είναι το γεγονός, ότι, τόσο οι Ηνωμένες Πολιτείες όσο και το Ιράν είναι βυθισμένοι  σε εσωτερικές πολιτικές και οικονομικές δυσκολίες. Ταυτόχρονα, μέσα στην περιοχή και οι δύο υποσκελίζονται από μία ανερχόμενη Τουρκία.

Επιπλέον, οι δυτικοί παρατηρητές έχουν χάσει το πρωταρχικό νήμα των γεγονότων - κυρίως την τρέχουσα ασύμμετρη τουρκο-ιρανική "μαλακή" διχοτόμηση των Αραβικών δημοκρατιών. Ταυτόχρονα, η αμερικανική θέση ως περιφερειακή ηγέτιδα δύναμη εξαφανίζεται. Σήμερα, μόνο οι αραβικές μοναρχίες και το Ισραήλ συνεχίζουν να κοιτάζουμε προς τις Ηνωμένες Πολιτείες ως κύριο προστάτη τους. 

Για να διερευνήσουμε πώς αυτές οι μεταβαλλόμενες δυναμικές εκλαμβάνονται από τους φορείς της περιοχής, ένας από εμάς (ο Jason Pack) πέρασε τις διακοπές των Χριστουγέννων του στο Ερμπίλ, την πρωτεύουσα της Περιφερειακής Κυβέρνησης του Κουρδιστάν, KRG, στο Ιράκ. Μετά την απόσυρση των ΗΠΑ από το Ιράκ, οι  αξιωματούχοι της K.R.G. αισθάνθηκαν την ανάγκη ενός περιφερειακού προστάτη για να τους προστατεύσει από την κυριαρχία της Βαγδάτης. 

Το περίκλειστο ιρακινό Κουρδιστάν θα πρέπει επίσης να έχει έναν δρόμο για την εξαγωγή του πετρελαίου προς τη Δύση. Η μόνη χώρα που μπορεί να εκπληρώσει και τους δύο ρόλους είναι η Τουρκία. Αυτός είναι ο λόγος που οι επίσημοι της K.R.G., αντί για να στηρίξουν τους εθνοτικούς αδελφούς τους στο εσωτερικό της Τουρκίας, συχνά είναι στο πλευρό της Άγκυρας κατά του αυτονομιστικού Κουρδικού Εργατικού Κόμματος, ή PKK 

Όλα αυτά εξηγούν γιατί ο βομβαρδισμός της 28ης Δεκεμβρίου, όπου οι Τούρκοι σκότωσαν 35 Κούρδους λαθρομετανάστες, τους οποίους πέρασαν για τρομοκράτες, προκάλεσε μικρή οργή στο ιρακινό Κουρδιστάν. Στους δρόμους του Ερμπίλ δεν υπάρχουν ενδείξεις διαδηλώσεων εναντίον της Τουρκίας. Αντ'  αυτού, μπορεί κανείς να παρατηρήσει την πανταχού παρουσία της Τουρκίας στον τομέα των κατασκευών, των επενδυτικών προϊόντων, των καταναλωτών αγαθών και του  τουρισμού.

Σε περίπτωση που κατασκευαστούν περισσότεροι αγωγοί, που οδηγούν από το ιρακινό Κουρδιστάν στη Μεσόγειο μέσω Τουρκίας, το αποτέλεσμα θα είναι η de facto δημιουργία ενός ιρακινού-κουρδικού ρυθμιστικού κράτους. Εξαρτώμενο από την Τουρκία για την επιβίωσή του, ένα τέτοιο κράτος θα αποτελέσει επίσης εμπόδιο για τις Ιρανικές (ή αμερικάνικες ή του ΡΚΚ) παρεμβολές στα τουρκικά ζητήματα. 

Στο νότιο τμήμα του Ιράκ, η κατάσταση είναι ακριβώς αντίθετη. Εκεί έχει δημιουργηθεί ένα ρυθμιστικό σιιτικό αραβικό κράτος, που ενισχύθηκε από το Ιράν, ως προπύργιο εναντίον των Τούρκικων, αμερικανικών ή Σαουδικών απαιτήσεων. Τα γεγονότα των δύο τελευταίων εβδομάδων δεν αφήνουν καμία αμφιβολία ότι ο Μαλίκι είναι ο "άνθρωπος του Ιράν " στη Βαγδάτη. Ωστόσο, παρά αυτήν τη de facto κατάτμηση του Ιράκ του περασμένου μήνα, η Τουρκία και το Ιράν δε δημιουργούν η μία στην άλλη προκλήσεις στις σφαίρες επιρροής τους. 

Στη μετα-Αραβική Ανοιξη της Βόρειας Αφρικής, επίσης, η Τουρκία και το Ιράν έχουν ουσιαστικά μοιράσει μεταξύ τους την αναζωπύρωση των ισλαμικών κινημάτων. Οι Τούρκοι υποστηρίζουν του νικηφόρους "μετριοπαθείς" ισλαμιστές από την Τυνησία έως την Αίγυπτο. Το Ιράν στηρίζει τους ακραίους Σαλαφιστές, ακόμα κι αν είναι Σουνίτες. Στις Αιγυπτιακές και Τυνησίακές εκλογές και στον εμφύλιο πόλεμο της Λιβύης μεταξύ των πολιτοφυλακών, οι δύο πτέρυγες της ισλαμικής κοινής γνώμης αλληλοϋποστηρίχθηκαν εναντίον των υποστηριζόμενων από τη Δύση κοσμικών και νεο-φιλελεύθερων. 

Δεδομένου ότι στη Βόρεια Αφρική δεν υπάρχουν αυτόχθονες πληθυσμοί σιιτών και οι "μετριοπαθείς" ισλαμιστές έχουν τώρα αναδειχθεί ως κύριοι παράγονταες της περιοχής, η Σουνιτική Τουρκία, μαζί με το Κατάρ, φαίνεται να είναι οι αναδυόμενοι  πολιτικοί και εμπορικοί προστάτες της Βόρειας Αφρικής.

Η προσέγγιση της Τουρκίας στο πρόβλημα του Ισραήλ - Παλαιστίνης έχει επίσης συγκλίνει με εκείνη του Ιράν. Από τη δεκαετία του 1950 έως το 2002, η κοσμική στρατιωτική ελίτ της Άγκυρας απολαμβάνει προνομιακές πολιτικές και οικονομικές σχέσεις με τη Δύση. Ανέπτυξαν, επίσης, στενούς αμυντικούς δεσμούς με το Ισραήλ και το ΝΑΤΟ. 

Από τότε, ωστόσο, η Τουρκία είχε απομακρυνθεί από την τροχιά ασφαλείας των Δυτικών χωρών. Πρώτον, αντιτέθηκε το 2003 στον πόλεμο στο Ιράκ. Κατόπιν, μετά  το στολίσκο της Γάζας το 2010, που είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο των εννέα Τούρκων στα διεθνή ύδατα, όλο και περισσότερο μετατοπίστηκε προς την παλαιστινιακή πλευρά της σύγκρουσης. 

Μόνο στη Συρία η Τουρκία και το Ιράν είναι φαινομενικά στις αντίθετες πλευρές μιας στρατιωτική σύγκρουσης. Ενώ το Ιράν και η προστατευόμενη Χεζμπολάχ υποστηρίζουν το καθεστώς του Άσαντ, οι Τούρκοι εξοπλίζουν, εκπαιδεύουν και παρέχουν ασφαλές καταφύγιο στους αντάρτες της Συρίας. Ωστόσο, αυτή η σύγκρουση μπορεί να είναι περισσότερο φαινομενική παρά πραγματική. Σε μια κατακερματισμένη μετα τον Ασαντ Συρία, η Τουρκία θα υποστηρίξει τους σουνίτες, ενώ το Ιράν θα παραμείνει ο προστάτης των Αλεβιτών. Επιπλέον και οι δύο θα βρουν σίγουρα έναν τρόπο για την προστασία των στρατηγικών και οικονομικών συμφερόντων τους, σε όποιο καθεστώς κι αν προκύψει. 

Κατά τη διάρκεια του 2011, η συνέχιση της Δυτικής εμμονής στην ιρανική πυρηνική απειλή εμπόδισε τους φορείς χάραξης πολιτικής από το να συλλάβουν τις πιο χαρακτηριστικές δυναμικές που έπαιξαν ρόλο στην νέα Μέση Ανατολή. Εκείνοι, όπως ο Mohamimed Ayoob του Michigan State University, που προειδοποίησαν ότι "πίσω από το αραβικό δημοκρατικό κύμα" βρίσκεται ένα "Τουρκο-Ιαρανικό μέλλον"  ως επί το πλείστον αγνοήθηκαν.

Η Αραβική Άνοιξη έχει αποδυναμώσει κατά πολύ τα αραβικά κράτη, αφήνοντάς τα εκτεθιμένα στον κατακερματισμό, τον αυξημένο φεντεραλισμό και στην εξωθεν διείσδυση. Εκ των υστέρων μπορούμε να πούμε ότι το 2011 μπορεί να αντιπροσωπεύσει μια τέτοια απότομη ρήξη στο πολιτικό τοπίο της Μέσης Ανατολής όση ήταν αυτή του 1919. 

Τότε, μετά την ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο, η Βρετανία και η Γαλλία χώρισαν την Αραβική Μέση Ανατολή μεταξύ τους, με τη Βρετανία ως προνομιούχο εταίρο. Στη σημερινή ήρεμη μοιρασιά της περιοχής ο ασθενέστερος, λιγότερο σταθερός εταίρος είναι το Ιράν. Ο πραγματικός νικητής της Αραβικής Άνοιξης είναι σίγουρα η αναδυόμενη Τουρκία. 

* Ο Jason Pack ερευνά τη Λιβυκή Ιστορία στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ και είναι πρόεδρος του Libya-Analysis.com. Ο Martin van Creveld, ισραηλινός στρατιωτικός ιστορικός, είναι ο συγγραφέας, πιο πρόσφατα, του βιβλίου " The Age of Airpower"

       Γιάννης Γαϊσίδης

   giangais@aol.com