Με τις δουλειές να λιγοστεύουν στην Αθήνα, οι Έλληνες επιστρέφουν στη γη

• The New York Times
• By Rachel Donatio

Σε μια ταραγμένη στιγμή που η κρίση χρέους έχει εξανεμίσει τα πρόσφατα οικονομικά κέρδη της χώρας - ίσως αμετάκλητα - υπάρχει μεγάλη συζήτηση για το αν η επιστροφή στη γη ή στη θάλασσα είναι ένα βήμα προς τα εμπρός ή προς τα πίσω.

ΧΙΟΣ, Ελλάδα - Ο Νίκος Γαβαλάς και η Αλεξάνδρα Τρίχα, και οι δύο στα  31 και εκπαιδευμένοι γεωπόνοι, ήταν απογοητευμένοι που εργάζονταν στην Αθήνα με κακή πληρωμή, με συμβάσεις ορισμένου χρόνου, όπου οι θέσεις απασχόλησης είναι σπάνιες και το κόστος ζωής υψηλό. Έτσι, το περασμένο έτος, αποφάσισαν να ξεκινήσουν μια νέα δουλειά: να αναπτύξουν βρώσιμα σαλιγκάρια που προορίζονται για εξαγωγή.

Ο Νίκος Γαβαλάς και η Αλεξάνδρα Τρίχα στο εκτροφείο 

σαλιγκαριών στη Χίο

Καθώς η οικονομία στην Ελλάδα βυθίζεται περισσότερο στην άβυσσο, το ζευγάρι ακολούθησε την έξοδο των Ελλήνων προς την ύπαιθρο και προσβλέπουν στο πλούσιο αγροτικό παρελθόν του έθνους ως οδηγό για το μέλλον. Αναγνωρίζουν ότι είναι μια ιδιαίτερη επιχείρηση, με πιο χειρωνακτική εργασία από ό, τι είχαν ποτέ φανταστεί να κάνουν ως απόφοιτοι κολλεγίων. Αλλά σε μια χώρα πεινασμένη λόγω λιτότητας και ενώ ακόμη ταλαντεύεται στο χείλος της φτώχευσης, φάνηκε σαν να τους έπεσε το λαχείο. 

Ο κ. Γαβαλάς και η κ. Τρίχα επέλεξαν να επιστρέψουν στη γενέτειρά τους τη Χίο, ένα νησί του Αιγαίου πιο κοντά στη Σμύρνη, Τουρκία, από ό, τι στην Αθήνα. Έστησαν την αγροτική μπουτίκ τους, χρησιμοποιώντας 50.000 $ από τις οικονομίες μιας ζωής των οικογενειών τους. Αυτή η επένδυση δεν έχει ακόμη αποπληρωθεί. Την πρώτη συγκομιδή τους θα την έχουν εντός του τρέχοντος έτους. Όμως, το ζευγάρι είναι σίγουρο για την απόφασή του.

"Όταν μιλώ με τους φίλους και τους συγγενείς μου στην Αθήνα, μου λένε ότι δεν υπάρχει ελπίδα, όλα πάνε από το κακό στο χειρότερο" δήλωσε η κα Τρίχα ένα από τα πρόσφατα απογεύματα, καθώς περπατούσε μέσα στο θερμοκήπιό της, όπου χιλιάδες σαλιγκάρια ήταν φορτωμένα σε σειρές πάνω σε υγρές ξύλινες σανίδες. "Πιστεύω λοιπόν ότι η επιλογή μας ήταν καλή." 

Η ανεργία στην Ελλάδα είναι τώρα 18 %, φθάνοντας το 35 % για τους νέους μεταξύ των ηλικιών 15 και 29 - από 12 % και 24 %, αντίστοιχα, στα τέλη του 2010. Όμως, ο γεωργικός τομέας είναι ένας από τους λίγους που έδειξε κέρδη μετά το κτύπημα της κρίσης, με την προσθήκη 32.000 θέσεων εργασίας μεταξύ 2008 και 2010 - τις περισσότερες από αυτές καταλαμβάνον Έλληνες και όχι διακινούμενοι εργαζόμενοι από το εξωτερικό, σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύτηκε αυτό το φθινόπωρο από την Πανελλήνια Γενική Συνομοσπονδία Αγροτικών Συλλόγων.

"Η μεγαλύτερη αύξηση παρατηρείται σε μεσήλικες μεταξύ 45 και 65 ετών" δήλωσε ο Γιάννης Τσιφόρος, διευθυντής της συνομοσπονδίας. "Αυτό μας δείχνει ότι είχαν ένα διαφορετικό είδος απασχόλησης κατά το παρελθόν." 

Στην Ελλάδα, όπως και αλλού στην περιοχή της Μεσογείου, οι περισσότερες οικογένειες έχουν παραδοσιακά μεγάλες επενδύσεις σε ακίνητα και γη, οι οποίες θεωρούνται πολύ πιο σταθερές από τις χρηματοοικονομικές επενδύσεις και είναι σύνηθες ακόμη και για χαμηλού εισοδήματος Έλληνες να έχουν κληρονομήσει την οικογενειακή περιουσία. Όλο και περισσότερο, καθώς οι δύσκολες στιγμές δαγκώνουν βαθύτερα, πολλοί Έλληνες αποφασίζουν ή αναγκάζονται να οχυρωθούν πίσω από την τελευταία γραμμή άμυνας. 

Οι εγγραφές στις γεωργικές σχολές είναι επίσης σε άνοδο. Ο Πάνος Κανέλλης, ο πρόεδρος της Αμερικανικής Γεωργικής Σχολής στη Θεσσαλονίκη, η οποία ιδρύθηκε το 1904 και διαθέτει νηπιαγωγείο μέχρι λύκειο καθώς και συνεχή εκπαίδευση στην αειφόρο γεωργία, είπε ότι οι εγγραφές έχουν τριπλασιαστεί τα τελευταία δύο χρόνια και σε μαθήματα όπως η τυροκομία και η οινοποίηση έχουν αρχίσει να αυξάνονται. 

Ο κ. Κανέλλης, λέει ότι οι νέοι συχνά έρχονται σε αυτόν και λένε: "Έχω δύο στρέμματα από τον παππού μου σε τέτοια-και-τέτοια θέση. Μπορώ να κάνω κάτι με αυτό; " 

Ένας αυξανόμενος αριθμός Ελλήνων θέτουν αυτή την ερώτηση στον εαυτο τους και ορισμένοι από αυτούς αποφασίζουν. "Νομίζω ότι πολλοί άνθρωποι το κάνουν αυτό". είπε η κα Τρίχα. "Στις μεγάλες πόλεις, δεν υπάρχει μέλλον γι 'αυτούς. Για τους νέους, η μόνη επιλογή είναι για να πάνε στην ύπαιθρο ή να πάνε στο εξωτερικό. " 

Αν οι πρόσφυγες από τις πόλεις περιμένουν μια εύκολη ή ειδυλλιακή ζωή στην ύπαιθρο, γρήγορα διαλύονται από την αρχή τέτοιες προσδοκίες. Το 2006, ο Βασίλης Μπαλλάς και η σύζυγός του, Ρούλα Μπούρα, και οι δύο στα 36, άφησαν τη δουλειά τους στην Αθήνα, όπου, ο μεν πρώτος εργαζόταν στον τομέα της διαχείρισης προϊόντων σε ένα Web site η δε δεύτερη στο μάρκετινγκ, για να μετακινηθούν προς τη Χίο, από όπου κατάγονταν οι παππούδες τους.

Αυτό ήταν πριν από την οικονομική κρίση, αλλά ήθελαν μια αλλαγή και αποφάσισαν να δοκιμάσουν την τύχη τους καλλιεργώντας μαστιχόδεντρα, τα οποία φύονται μόνο στην νότια Χίο και παράγουν μία ρητίνη που συλλέγεται και αποκρυσταλλώνεται για να παραχθεί μαστίχα λικέρ, τρόφιμα, κεριά και σαπούνι. 

Ο Βασίλης Μπαλλάς και η σύζυγός του Ρούλα Μπούρα βγάζουν τη μαστίχα

"Ήταν μια προσωπική απόφαση" λέει ο κ. Μπαλλάς. "Σκεφτόμασταν να μετακινηθούμε έξω από την Αθήνα, και ένας φίλος μας είπε "Η γιαγιά μου παράγει 100 κιλά μαστίχας βγαίνοντας μόνη της με ένα γαϊδουράκι", θυμάται κ. Μπαλλάς, μια καλλιέργεια από την οποία ο παραγωγός μπορεί να κερδίσει περίπου $ 80 ανά κιλό στη χονδρική. Αλλά το ζευγάρι διαπίστωσε ότι η καλλιέργεια της μαστίχας ήταν πολύ πιο δύσκολη από ό, τι περίμεναν. Έτσι, ενώ εξακολουθούν να έχουν 400 μαστιχόδεντρα, έχουν επεκταθεί στον οικοτουρισμό που σχετίζεται με τη μαστίχα, για να τα βγάλουν πέρα. 

Οι επιχειρήσεις αυτές - οι οποίες στη Χίο περιλαμβάνουν ένα νεοσύστατο συνεταιρισμό κρασί, τον Αριούσιο, ο οποίος εργάζεται να επαναφέρει στη ζωή μια αρχαία ποικιλία σταφυλιού, το Χιώτικο Κρασσερό - δείχνουν ότι υπάρχουν χρήματα που μπορούν να κερδηθούν στον τομέα της γεωργίας και του τουρισμού. 

Μερικοί νέοι Έλληνες επιστρέφουν όχι στη γη, αλλά στη θάλασσα, που αναβιώνει μια άλλη παραδοσιακή ελληνική βιομηχανία. Από το 2008, ο αριθμός των αιτήσεων για τις ναυτικές σχολές σε ολόκληρη την Ελλάδα έχουν τετραπλασιαστεί και φτάνουν σχεδόν στις 7.000, σύμφωνα με το Υπουργείο Ναυτιλίας. 

Ο Γιάννης Μενής, 27 ετών, ένας ντόπιος Χιώτης, είπε ότι είχε μια πολλά υποσχόμενη καριέρα μπροστά του ως πυρηνικός φυσικός. Αλλά ακριβώς στην αρχή του διδακτορικού του, δεν μπορούσε να αντέξει οικονομικά να συνεχίσει τις σπουδές του και αποφάσισε να ακολουθήσει τα βήματα του πατέρα του ως μηχανικός στα καράβια υπεύθυνος για τη συντήρηση του πλοίου.

Ο κ. Μενής ξεκίνησε τη ναυτική σχολή στη Χίο το Σεπτέμβριο. "Η οικογένειά μου ήταν αντίθετη με την επιθυμία μου να εγγραφώ. Με ρωτούσαν: Όλα αυτά τα χρόνια των σπουδών σου ήταν για το τίποτα; " είπε. " Πάνω στο πλοίο εγώ δεν πρόκειται να πω  σε κανέναν σχετικά με το επιστημονικό παρελθόν μου", πρόσθεσε. "Παντού στην Ελλάδα είναι τώρα μειονέκτημα να έχεις παραπανήσια προσόντα". 

Σε μια ταραγμένη στιγμή που η κρίση χρέους έχει εξανεμίσει τα πρόσφατα οικονομικά κέρδη της χώρας - ίσως αμετάκλητα - υπάρχει μεγάλη συζήτηση για το αν η επιστροφή στη γη ή στη θάλασσα είναι ένα βήμα προς τα εμπρός ή προς τα πίσω. 

Η κα Τρίχα ξέρει πού στέκεται. "Οι γονείς μου ήταν από την ύπαιθρο. Όταν ήταν νέοι ήταν αγρότες. Σπούδασα για να αποφύγω να γίνω αγρότισσα. Ήταν δάσκαλοι. Και μετά η κόρη τους σπούδασε και στη συνέχεια επέστρεψε να γίνει αγρότισσα". είπε. Παρ 'όλα αυτά, πρόσθεσε, "εμένα μου φαίνεται ότι πάμε μπροστά, γιατί πιστεύω ότι έχει παραμεληθεί η γη." 

Ο Γιάννης Μακριδάκης, 40, Έλληνας συγγραφέας, το έργο των οποίου αγγίζει θέματα της παράδοσης και των ηθών του τόπου, αντιπροσωπεύει ένα διαφορετικό είδος πρόσφυγα, με μια πιο πολιτική χροιά. Είπε ότι μετακόμισε από την Αθήνα στη Χίο το 2010 ως μια πράξη ανυπακοής ενάντια στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα που το βρίσκει μη βιώσιμο. Αγόρασε ένα ακίνητο με πηγάδι και καλλιεργεί  τα λαχανικά του. 

" Κατέληξα στο συμπέρασμα ότι θέλω να ζήσω αυτή την ασήμαντη ζωή μου ως ένα ανθρώπινο ον μεταξύ των άλλων," δήλωσε ο κ. Μακριδάκης, ένα ηλιόλουστο απόγευμα, κοιτάζοντας κάτω από το μπαλκόνι του πάνω από τις στέγες του χωριού Βολισσός, και με τη γαλάζια θάλασσα από κάτω. "Σύμφωνα με το παλιό τρόπο, όπου οι άνθρωποι εργάζονταν για να εξασφαλίσουν τις βασικές τους ανάγκες" .

Άλλοι βρίσκουν την τάση αποθαρρυντική. Στο εντός των τειχών μεσαιωνικό χωριό των Μεστών, η Γεωργία Πουμπούρα, 73, στεκόταν κάτω από μία κλιματαριά, έξω από το μικρό πέτρινο σπίτι της και συνομιλούσε με φίλους. Είπε ότι μοιράζει το χρόνο της ανάμεσα στην Αθήνα, όπου ήταν  η οικογένειά της, και τα Μεστά, όπου μεγάλωσε μέσα στη φτώχεια και όπου η μηνιαία σύνταξή της, η οποία έχει κοπεί από το πρόγραμμα λιτότητας της κυβέρνησης, διαρκεί παραπάνω.

"Έχω τρεις γιους", είπε. "Ο ένας είναι πολιτικός μηχανικός, ο άλλος ηλεκτρολόγος μηχανικός και ο τρίτος μηχανολόγος μηχανικός. Και οι τρεις είναι άνεργοι. Περνούν άσχημες στιγμές στην Αθήνα. Εδώ καταφέρνουμε να τα βγάζουμε πέρα, αλλά ξοδεύουμε λιγότερα" είπε για τον εαυτό της και το σύζυγό της, ο οποίος είναι επίσης συνταξιούχος. 

Αλλά πρόσθεσε ότι θα απογοητευόταν αν οι γιοι της επέστρεφαν στη Χίο. "Δούλεψα σκληρά για να μπορέσουν τα παιδιά και τα εγγόνια μου να πάνε στο πανεπιστήμιο", είπε. "Δεν θέλω να επιστρέψουν. Θα πάει χαμένη αυτή την προσπάθεια".

Πέρα από τους αριθμούς, την παρόρμηση για επιστροφή στις ρίζες της Ελληνικής  υπαίθρου αντιπροσωπεύει τη λεγόμενη νέα τάση από την έναρξη της κρίσης - μια στροφή προς τα μέσα, ένα ήσυχο είδος εθνικής υπερηφάνειας για την αντιμετώπιση της συνολικής κατήφειας. Ο Δημήτρης Καλούπης, ο οποίος άφησε τη δουλειά του ως οικοδόμος πριν από 20 χρόνια κατά τη διάρκεια των ετών αλματώδους ανάπτυξης και τώρα γεωργός πλήρους απασχόλησης στη Βολισσό, εκτρέφει τα δικά του ζώα και λαχανικά και λειτουργεί μια τοπική ταβέρνα. Λέει ότι πιστεύει ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να διαχειριστεί αυτή την κρίση, όπως έκαναν πολλοί άλλοι.

"Εμείς ανακαλύψαμε τον πολιτισμό, και θα τον πάρουμε πίσω" λέει ο κ. Καλούπης πάνω από ένα γεύμα από βρασμένο αρνί που ο ίδιος μαγείρεψε. Αν η ελληνική οικονομία βουτήξει πραγματικά παρά τις προσπάθεις "Θα πάρω την πέτρα στο χέρι μου και θα τη σφύξω και από το νερό που βγάλει, θα κάνω πιλάφι να ταΐσω την κόρη μου. Θα τα καταφέρουμε".