Το πραγματικό πρόβλημα της σύγχρονης Ελλάδας; Η Αρχαία Ελλάδα.

• The Washington Post
• By George Zarkadakis*

Φυσικά, [οι Έλληνες] είναι όπως όλοι. Απεχθάνονται την απώλεια της εθνικής κυριαρχίας τους, ιδιαίτερα από τους Γερμανούς, καθώς και τα πικρά φάρμακα που προβλέπονται από τους Ευρωπαίους αδελφούς τους. Η λιτότητα που επιβάλλεται από μη εκλεγμένους αξιωματούχους, από την τρόικα "διάσωσης" - Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα - εκλαμβάνεται όχι ως φάρμακο αλλά ως τιμωρία, μία ξένη και δυσάρεστη έννοια για τους Ορθόδοξους Έλληνες των οποίων η βασική αξία είναι το έλεος.

Η Ελλάδα είναι το λίκνο της δημοκρατίας, αλλά, όπως ο κόσμος είδε την περασμένη εβδομάδα, η οικονομική κρίση δεν επιτρέπει να θέτουμε σημαντικά ερωτήματα στο λαό. Το προτεινόμενο δημοψήφισμα από τον πρωθυπουργό Γιώργο Παπανδρέου επί της διαπραγμάτευσης του δανείου της χώρας με την Ευρωπαϊκή Ένωση, το οποίο ματαιώθηκε γρήγορα μετά από την έντονη διεθνή αντίδραση, επιβεβαιώνει τα παραπάνω κατά τρόπο τέλειο. Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης θα είχαν εγκρίνει κι αυτοί την ματαίωση του δημοψηφίσματος. Δεν τους άρεσε αυτού του είδους η άμεση δημοκρατία. Ούτε εμπιστεύονταν το λαό τόσο πολύ.

Η οικονομική κρίση είναι πάνω απ' όλα μια κρίση ταυτότητας των σύγχρονων Ελλήνων

Βυθιζόμενη βαθύτερα στην σοβαρότερη οικονομική κρίση της μεταπολεμικής ιστορία της, η Ελλάδα δεν είναι πιο κοντά στην εξεύρεση μιας εξόδου από τα δεινά της, παρά την ψήφο εμπιστοσύνης που ο Παπανδρέου κατάφερε να κερδίσει οριακά την Παρασκευή το βράδυ. Ένα τοξικό μείγμα άγχους και φόβου αιωρείται στον αέρα της Αθήνας. Η πράξη δείχνει ότι το να ζεις στα ύψη του ιδεαλισμού δεν είναι ποτέ εύκολο. Οι σύγχρονοι Έλληνες το γνωρίζουν αυτό καλά, επειδή είμαστε, από πολλές απόψεις, η ατελής αντανάκλαση ενός ιδανικού που η Δύση φαντάστηκε για τον εαυτό της.

Όταν η ελληνική κρίση άρχισε πριν από δύο χρόνια, ένα λαϊκό γερμανικό περιοδικό τύπωσε μια εικόνα της Αφροδίτης της Μήλου στο εξώφυλλό του. Απεικόνιζε μια βλάστημη χειρονομία προς τους Γερμανούς αναγνώστες, με τον τίτλο: "Ο απατεώνας στην οικογένεια της ζώνης του ευρώ" Η ιστορία οδήγησε σε διαμαρτυρίες στους δρόμους της Αθήνας. Στο άρθρο, οι Νεοέλληνες περιγράφονταν ως νωχελικοί, απατεώνες και ψεύτες, καπετάνιοι της διαφθοράς, ανάξιοι απόγονοι του ένδοξου ελληνικού παρελθόντος τους. Η ειρωνεία του άρθρου, και οι οργισμένες ελληνικές διαμαρτυρίες εναντίον του, ήταν ότι η σύγχρονη Ελλάδα έχει ελάχιστα κοινά με τον Περικλή ή τον Πλάτωνα. Αν μη τι άλλο, ήταν ένα αποτυχημένο γερμανικό σχέδιο.

Ήταν 1832 όταν η Ελλάδα μόλις είχε κερδίσει την ανεξαρτησία της από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι "μεγάλες δυνάμεις" της εποχής - η Βρετανία, η Γαλλία και η Ρωσία - με κατάλληλο τρόπο διόρισαν έναν πρίγκιπα της Βαυαρίας ως πρώτο βασιλιά της Ελλάδας. Το όνομά του ήταν Όθων. Έφτασε στο νέο βασίλειο του με έναν περίγυρο από Γερμανούς αρχιτέκτονες, μηχανικούς, γιατρούς και στρατιώτες - και έθεσε ως στόχο να αναμορφώσουν τη χώρα για το ρομαντικό ιδεώδες της εποχής.

Ο 19ος αιώνα είχε δει μια αναβίωση του ενδιαφέροντος των Ευρωπαίων για την αρχαία Ελλάδα. Μεγάλα ονόματα όπως ο Γκαίτε, Σέλεϊ, ο Μπάιρον, ο Ντελακρουά και πολλοί άλλοι καλλιτέχνες, ποιητές και μουσικοί εμπνεύστηκαν από την κλασική ομορφιά. Θαύμασαν το λευκό μάρμαρο και τους μοναδικούς ναούς της Αρχαίας Ελλάδας, και λαχταρούσαν μια χαμένη καθαρότητα στη σκέψη, την αισθητική και το θερμόαιμο πάθος. Αναθεωρώντας την αισθησιακή Ελλάδα του Ορφέα και της Σαπφούς η Ελλάδα έγινε έρμαιο στην αποσπασματική ψυχρότητα της επιστήμης ή την απάνθρωπη επίθεση της βιομηχανικής επανάστασης.

Ο Όθων είδε ότι η σύγχρονη Ελλάδα ανταποκρινόταν σ' αυτήν τη ρομαντική εικόνα. Η Αθήνα, εκείνη την εποχή ένα μικρό χωριουδάκι μερικών αιγοβοσκών, εγκαινιάστηκε ως η νέα πρωτεύουσα της χώρας. Οι αρχιτέκτονες από το Μόναχο σχεδίασαν και κατασκεύασαν ένα βασιλικό παλάτι, μια ακαδημία, μια βιβλιοθήκη, ένα πανεπιστήμιο και όλα τα όμορφα νεοκλασικά οικοδομήματα τα οποία οι σύγχρονοι Έλληνες αναρχικοί στολίζουν με γκράφιτι. Δεν υπήρχε Σπάρτη στο βασίλειο του Όθωνα, οπότε μια νέα Σπάρτη κατασκευάστηκε από την αρχή στις όχθες του ποταμού Ευρώτα, όπου οι γενναίοι Λακεδαιμόνιοι έκαναν τα λουτρά τους. Έτσι η Σύγχρονη Ελλάδα ανακαλύφθηκε ως φόντο στη σύγχρονη ευρωπαϊκή τέχνη και φαντασία, ως ιστορικός πρόδρομος πολλών Disneylands που επρόκειτο να έλθουν.

Παρά την παρουσία των Βαυαρών στρατιωτών που τον συνόδευαν, ο Όθωνας τελικά εκδιώχθηκε από ένα πραξικόπημα. Αλλά τα θεμέλια της ιστορικής παρεξήγησης είχαν τεθεί για να στοιχειώσουν την Ελλάδα και τις σχέσεις της με τον εαυτό της και τα άλλα ευρωπαϊκά έθνη για πάντα.

Δεν έχει σημασία τι είχε φανταστεί ο Όθων, η αλήθεια ήταν ότι πραγματικά οι πρόγονοί μου, οι γενναίοι άνθρωποι που άρχισαν να αγωνίζονται για την ελευθερία τους κατά των Τούρκων το 1821, δεν ήταν σε αναστολή δράσης για 2.000 χρόνια. Αν και οι δεσμοί τους με τη γη, τους ερειπωμένους ναούς, τη ζώσα ελληνική γλώσσα, τα ονόματα και τους μύθους ήταν ισχυροί και πλούσιοι, δεν περιφέρονταν μέσα στα λευκά πέπλα φορώντας δάφνες στο κεφάλι τους. Ήταν χριστιανοί ορθόδοξοι, συντηρητικοί και έντονα ανταγωνιστικοί προς τους κυβερνητικούς θεσμούς. Με άλλα λόγια, στέκονταν αμήχανοι μπροστά τους όλοι εκείνοι οι άνθρωποι που βρίσκονταν στο Βερολίνο, το Παρίσι και το Λονδίνο, που περίμεναν να δουν αναστημένους φιλοσόφους να θυσιάζουν στο Δία. Το βαθύ χάσμα μεταξύ της αρχαίας και της σύγχρονης Ελλάδας έπρεπε να καλυφθεί με κάποιο τρόπο, προκειμένου να ικανοποιήσει τις ρομαντικές προσδοκίες της Ευρώπης για την Ελλάδα. Έτσι, μια ιστορική αφήγηση μετατράπηκε σε απαίτηση να μη διακοπεί η συνέχεια με το αρχαίο παρελθόν. Με τον καιρό, αυτή η ιστορία έγινε το κεντρικό δόγμα της ελληνικής εθνικής πολιτικής και ταυτότητας.

Ως ένα παιδί που μεγάλωσε στην Ελλάδα στη δεκαετία του 1970, έπρεπε να μάθω όχι μία, αλλά τρεις ελληνικές γλώσσες. Πρώτον, ήταν το δημοτικό ιδίωμα της καθημερινής ζωής, οι λέξεις που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι καθημερινά όταν συναλλάσσονται στις αγορές και στους δρόμους. Όμως, στο σχολείο, διδαχθήκαμε κάτι διαφορετικό: Ονομάστηκε "καθαρεύουσα" - μια γλώσσα που σχεδιάστηκε από τους διανοούμενους του 19ου αιώνα, για να καθαρίσει η δημοτική από το κέρας της Αμάλθειας των δανεισμένων λέξεων από τα τουρκικά, σλαβικά και λατινικά. Τέλος, έπρεπε να μελετήσουμε αρχαία ελληνικά, τη γλώσσα της κλασικής εποχής των προγόνων μας, των ηρώων του Μαραθώνα και των Θερμοπυλών. Θα έπρεπε να μάθουμε την "Ιλιάδα" και την "Οδύσσεια" στο πρωτότυπο, από στήθους, σε περίπτωση που κάποια μηχανή του χρόνου μας μετέφερε πίσω στην εποχή του Ομήρου. Όπως συνέβη, οι περισσότεροι από μας δεν κατάφεραν να μάθουν καμία από τις τρεις, καταλήγοντας σε ανάμειξη μιας γραμματικά άναρχης φρασεολογίας που συνδέεται ως επί το πλείστον με τη σύγχυση της εποχής μας.

Όπως και η γλώσσα της, η ελληνική κοινωνία πάσχει από ίσο αριθμό διαιρέσεων. Πρώτον, υπάρχει η πολιτική τάξη η οποία, για σχεδόν δύο αιώνες τώρα, έχει δείξει μεγάλη υποταγή στα ξένα αφεντικά. Ανακάλυψαν ότι ισχυριζόμενοι ότι είναι συγγενείς του Ευριπίδη προωθούν αρκετά την προσπάθεια για την προμήθεια των όμορφων δανείων και τις διπλωματικές συμπάθειες. Η γεωπολιτική θέση της Ελλάδας, που ελέγχει τις θαλάσσιες οδούς από τη Μαύρη Θάλασσα προς τη Μεσόγειο, επίσης βοηθά. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η σύγχρονη Ελλάδα ποτέ δεν έγινε πραγματικά ανεξάρτητη. Ήταν πάντα πάρα πολύ εύκολο να εξαρτάται από την ξένη δύναμη και το κεφάλαιο. Αν και υπήρξαν περίοδοι έντονης οικονομικής ανάπτυξης και βιομηχανικής αναγέννησης, η οικονομική ιστορία μας είναι μία συνεχής διαδοχή πτωχεύσεων. Το ότι έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της ζώνης του ευρώ, μόνο για να συσσωρεύσει υπέρογκο χρέος, είναι το τελευταίο κεφάλαιο σε αυτή τη σύγχρονη Οδύσσεια.

Δεύτερον, οι διανοούμενοι, κυρίως οι μορφωμένοι στο εξωτερικό και καλά ταξιδεμένοι, ονειρεύονται μια πραγματικά δυτικότροπη Ελλάδα μέσα από κάποιο θαύμα των οικονομικών και κοινωνικών επιστημών. Όταν ανακοινώθηκε το δημοψήφισμα για το δάνειο, ως κεραυνός εν αιθρία, οι περισσότεροι από αυτούς ήταν αντίθετοι. Η Ελλάδα έπρεπε να δείξει ότι ανήκει στην ευρωπαϊκή οικογένεια των εθνών, με ό, τι αυτό μπορεί να σημαίνει. Η αμφισβήτηση δεν μπορούσε να γίνει ανεκτή, επειδή μπορούσε η χώρα να εκδιωχθεί από το ευρώ, το σύμβολο της ελληνικού εκδυτικισμού. Στο τέλος, οι διανοούμενοι και οι πολιτικοί - με πολλή πειθώ από τους θυμωμένους Ευρωπαίους ηγέτες και τεχνοκράτες - ακύρωσαν το δημοψήφισμα. Επί πλέον, η ανακάλυψη της φανταστικής σύγχρονης Ελλάδας να απαιτεί ο λαός της, το τρίτο τμήμα της κοινωνίας, παρέμεινε επίσης στη σφαίρα της φαντασίας.

Φυσικά, είναι όπως όλοι. Απεχθάνονται την απώλεια της εθνικής κυριαρχίας τους, ιδιαίτερα από τους Γερμανούς, καθώς και τα πικρά φάρμακα που προβλέπονται από τους Ευρωπαίους αδελφούς τους. Η λιτότητα που επιβάλλεται από μη εκλεγμένους αξιωματούχους, από την τρόικα "διάσωσης" - Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα - εκλαμβάνεται όχι ως φάρμακο αλλά ως τιμωρία, μία ξένη και δυσάρεστη έννοια για τους Ορθόδοξους Έλληνες των οποίων η βασική αξία είναι το έλεος.

Επιβαρύνονται με το απίθανο βάρος των προγόνων που υποτίθεται ότι είναι τα θεμέλια του Δυτικού πολιτισμού και οδηγούνται από ισχυρά πολιτιστικά υπόγεια ρεύματα που υπονομεύουν την εξουσία του κράτους και τους διαπερνούν, για την πραγματοποίηση ενός ονείρου που υποσχέθηκε η πολιτική τάξη τους: ότι η Ελλάδα μπορεί κατά κάποιο τρόπο να είναι κάτι διαφορετικό από τον υπόλοιπο κόσμο, μια ουτοπία, όπου οι θνητοί μπορούν να ζήσουν σαν τους Ολύμπιους θεούς. Όπως και τα παιδιά των διάσημων γονέων, που ποτέ δεν θα μπορούσαν ενδεχομένως να τους ξεπεράσουν, απολαμβάνουν τις απίθανες επιθυμίες τους, αδυνατούν να χρησιμοποιήσουν την αυτοπεποίθησή τους για να πραγματοποιήσουν τη δική της ανεξάρτητη πορεία στον κόσμο.

Η ελληνική οικονομική κρίση είναι μια κρίση ταυτότητας όσο οτιδήποτε άλλο. Εκτός αν ο ίδιος ο λαός επαναπροσδιοριστεί, αυτό θα μπορούσε να είναι η τέλεια καταστροφή: μια χώρα που σχεδιάστηκε ως ένα ρομαντικό θεματικό πάρκο πριν από δύο αιώνες, βρέθηκε από τότε με δάνεια και δεν μπορεί να προσαρμοστεί στην ωμή πραγματικότητα της παγκοσμιοποίησης του 21ου αιώνα .

* Ο Γιώργος Ζαρκαδάκης είναι συγγραφέας, πιο πρόσφατα, του μυθιστορήματος «Οδηγός Επιβίωσης στο Νησί» και της παράστασης "Το παιχνίδι της μίμησης." Μοιράζει το χρόνο του μεταξύ Αθήνας και Λονδίνου.